Balance del curso, entregado hoy en la secretaría de la Fundación Petru Jari:
Στο παρόν κείμενο έχω σκοπό να εκφράσω τις απόψεις μου για το Πρόγραμμα του οποίου τα μαθήματα παρακολούθησα από τον περασμένο φθινόπωρο. Σε γενικές γραμμές, μπορώ να πω ότι αυτό το πρόγραμμα με βοήθησε πολύ να βελτιώσω την αντίληψη που έχω περί της ζωής στην Ελλάδα, την νοοτροπία και την ελληνική κοινωνία, στοιχεία πολύ σημαντικά για έναν μεταφραστή. Επιπλέον, φέτος μου δόθηκε η ευκαιρία να αυξήσω τις γνώσεις μου περί της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τόσο της ιστορίας της όσο και της σημερινής κατάστασής της, μέσω των σεμιναρίων με την κυρία Παπαλεξάνδρου και με τον κύριο Αριστηνό, και της δυνατότητας να αγοράζω βιβλία από βιβλιοπωλεία ή να τα δανείζομαι από βιβλιοθήκες.
Πρώτον, αν και αυτό το ζήτημα δεν εξαρτάται από το Ίδρυμα, θα ήθελα να πω λίγα λόγια σχετικά με τα μαθήματα στο Διδασκαλείο Ελληνικής Γλώσσας του ΕΚΠΑ. Παρόλο που η τάξη μας ανήκε στο επίπεδο λεγόμενο από αυτούς «Γ1-Γ2», το υλικό που χρησιμοποιήσαμε, ειδικά στο πρώτο μισό του έτους, ήταν ενός επιπέδου αρκετά χαμηλού και δεν νομίζω να είναι αντίστοιχο με το υψηλότερο επίπεδο ελληνικών. Επίσης, οι εξετάσεις του Μαΐου για την τάξη μας ήταν του επιπέδου Β2, δηλαδή δεν υπάρχει μία τάξη που να ετοιμάζει τους μαθητές για τις εξετάσεις του Γ1 ή του Γ2, που ήταν το επίπεδο που εμείς θέλαμε να κάνουμε.
Δεύτερον, όσον αφορά τα μαθήματα στο Ίδρυμα, σε γενικές γραμμές είμαι αρκετά ικανοποιημένη τόσο με το περιεχόμενο όσο και με τους καθηγητές. Όμως, ίσως είναι λίγες οι ώρες που ασχολούμαστε με αυτά τα μαθήματα και θα πρότεινα να γίνονται ανά μία εβδομάδα και όχι ανά δύο, για να μπορέσουν να ιδωθούν περισσότερα πράγματα (ή όχι περισσότερα αλλά τα ίδια με περισσότερη άνεση). Επίσης, θα ήθελα να συστήσω θερμά να υπάρξει στο
μέλλον κάποιο έλεγχο της παρακολούθησης του προγράμματος (όχι μόνο της σκέτης παρουσίας
στα μαθήματα, αλλά και της ικανοποιητικής συμμετοχής και μάθησης των περιεχομένων),
είτε στο τέλος είτε περιοδικά. Έτσι, κατά την γνώμη μου, θα αποφεύγατε να
υπάρχουν φοιτητές που να μην κάνουν τίποτε άλλο παρά ταξίδια σε όλη την Ελλάδα
και στις χώρες τους με ξένα χρήματα και να παραστούν (όταν παρίστανται) στα
μαθήματα χωρίς καν ένα στυλό για να κρατήσουν σημειώσεις.
Τα μαθήματα Θεωρίας της Μετάφρασης με την κυρία Δημητρούλια, παρόλο που πρόκειται για ένα αντικείμενο που σπούδασα στο πανεπιστήμιο τέσσερα χρόνια, μου φάνηκαν πολύ ενδιαφέροντα επειδή η καθηγήτρια δεν αφοσιώνεται αποκλειστικά στη μεταφρασεολογία και στα θεωριτικά μαθήματα, αλλά μας παρουσιάζει μπόλικα πραγματικά παραδείγματα και μεταφραστικά προβλήματα για να συζητήσουμε τις πιθανές λύσεις, και μερικές φορές μας έφερε και κάποιον άλλο επαγγελματία μεταφραστή ή καθηγητή μετάφρασης για να μας μιλήσουν για την εμπειρία τους. Συνοπτικά, η εντύπωσή μου είναι πως η κυρία Δημητρούλια κάνει μία εξαιρετική δουλειά τόσο στο μεταφραστικό όσο στο διδακτικό τομέα.
Τα μαθήματα Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας με την κυρία Αριστέα Παπαλεξάνδρου, από την άποψη ενός ανθρώπου που έχει σπουδάσει Μετάφραση και Διερμηνεία και έχει μία πολύ περιορισμένη γνώση της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ήταν αρκετά ενδιαφέροντα και χρήσιμα για να αυξηθούν αυτές οι γνώσεις, όπως ανέφερα και πιο πάνω. Κατά την άποψή μου όμως, η καθηγήτρια θα έπρεπε να υπολογίσει καλύτερα τον αριθμό των μαθημάτων έτσι ώστε να προλάβει να ιδωθεί το τελευταίο υλικό· ίσως να αφοσιώσει λιγότερα μαθήματα στον Καβάφη, που πρόκειται για τον πιο γνωστό συγγραφέα και όλοι έχουμε κάποια ιδέα για το έργο του. Κατά τα άλλα, θεωρώ πως αυτά τα μαθήματα ήταν μία πολύ καλή ευκαιρία για να καλύψω το φιλολογικό κενό που μου άφησε η κατάρτησή μου στη Μετάφραση, και για την κυρία Παπαλεξάνδρου πρέπει να πω ότι φανερά ξέρει πολύ καλά το αντικείμενό της και της αρέσει η δουλειά που κάνει, το οποίο αντανακλάται και στον τρόπο που κάνει τα μαθήματα.
Όσον αφορά τα σεμινάρια με τους συγγραφείς και τον κύριο Αριστηνό, πρέπει να πω, κατ’ αρχάς, ότι πρόκειται για κάτι που δεν είχα ξανακάνει πριν από αυτό το πρόγραμμα και γενικά μου άφησε μία θετική εντύπωση. Είναι φανερό πως και αυτός ο καθηγητής έχει μελετήσει πολύ, και σε κάθε μάθημα θέλει να μας μεταδώσει τις γνώσεις του περί των διάφορων ζητημάτων που προκύπτουν. Θα έλεγα ότι ίσως τα βιβλία που διαβάσαμε κατά τη διάρκεια αυτής της χρονιάς ήταν παρόμοια μεταξύ τους, δηλαδή έμοιαζαν στον τρόπο γραφής, το θέμα τους κ.λπ. και θα μπορούσαμε να είχαμε διαβάσει και άλλου είδους βιβλία, άλλες ιστορίες διαφορετικές.
Τέλος, σχετικά με τη συνεργασία με τον επόπτη μου, οι ετυπώσεις μου δεν είναι πολύ καλές. Κατ’ αρχάς, πρόκειται για έναν άνθρωπο ο οποίος είναι γνωστός ως μεταφραστής (μεταξύ πολλών άλλων επαγγελμάτων) αλλά δεν έχει δημοσιεύσει καμία μετάφραση (εάν εξαιρέσουμε αυτή του έργου Όφις και κρίνο που κυκλοφόρησε εδώ και δύο χρόνια, όταν η φήμη του ως μεγάλος μεταφραστής υπήρχε ήδη από πολύ καιρό). Για αυτό, αναρωτιέμαι αν είναι ο πιο κατάλληλος για να κάνει διορθώσεις σε μεταφράσεις άλλων. Επίσης, ένα σημείο όπου φαίνεται πως δεν ασχολείται με τη μετάφραση είναι όταν υποστηρίζει ότι ο μεταφραστής πρέπει κάποιες φορές να αλλάξει τον τρόπο ή το ύφος του πρωτοτύπου έτσι ώστε να βγει στα ισπανικά ένα κείμενο καλύτερο από το ελληνικό. Αυτή είναι η πρώτη και κυριότερη αρχή της μετάφρασης, ίσως η μοναδική που συμφωνούν όλοι οι θεωριτικοί: απλώς μεταδίδουμε, δεν αλλάζουμε το μήνυμα. Όμως, ήδη στο πρώτο μου κείμενο, με ώθησε να αλλάξω το ύφος της αφήγησης, να το κάνω πιο προφορικό, επειδή η αφήγηση γινόταν μέσα στο διάλογο ενός χαρακτήρα, αν και ο ίδιος παραδεχόταν πως στα ελληνικά δεν υπήρχε προφορικότητα πουθενά.
Επιπλέον, ο τρόπος διόρθωσης των μεταφράσεών μου δεν νομίζω να είναι ο καλύτερος: στην αρχή, όταν πήγαινα στα μαθήματά του στο Ινστιτούτο Θερβάντες, μου είχε προτείνει να μείνουμε οι δύο μάς μετά το μάθημα και να δούμε το κείμενό μου. Εγώ του διάβαζα τη μετάφραση στα ισπανικά ενώ αυτός κοίταζε το πρωτότυπο στα ελληνικά και πού και πού έκανε καμία παρατήρηση. Δεν ζητούσε όμως να δει πώς έγραψα το ένα, πώς μετέγραψα σε λατινικούς χαρακτήρες το άλλο, δεν ρωτούσε γιατί είχα μεταφράσει αυτό έτσι κι όχι αλλιώς... Ούτε μου ζητούσε τα κείμενα στις δύο γλώσσες για να τα συγκρίνει στο σπίτι του με την ησυχία του και να συζητήσουμε μία άλλη μέρα όσα είχε δει, αλλά μόνο στο μάτι, από αυτά που άκουγε τη συγκεκριμένη στιγμή. Εγώ βεβαίως δεν θα του πω πώς να κάνει τη δουλειά για την οποία πληρώνεται.
Ο λόγος που δεν τα είπα πριν όλα αυτά για τον επόπτη μου είναι μάλιστα ότι πρόκειται για αυτόν: αν τα έλεγα στον ίδιο ή σε κάποιον στο Ίδρυμα, πιθανώς δεν θα άλλαζε τους τρόπους διόρθωσης και δύσκολα θα αποδεχόταν την άμεση κριτική στην τόσο διαφημισμένη προσωπικότητά του. Σίγουρα δεν θεωρώ τον εαυτό μου αυθεντία, αλλά έχω αρκετές αναφορές για το πώς γίνεται η διδακτική διόρθωση/συζήτηση μεταφράσεων. Κατά την απόψή μου, ένα παράπονό μου μόνο θα είχε χρησιμεύσει για να γίνουν πιο τεταμένες οι συναντήσεις μας μέχρι το τέλος.
Balance
A continuación expondré mis impresiones sobre el Programa y las clases a las que llevo asistiendo desde el inicio de este curso. En general puedo decir que este año he podido conocer de un modo más profundo la vida en Grecia y la mentalidad y la sociedad griegas, elementos que resultan esenciales para un traductor. Además, estas clases me han permitido aumentar mis conocimientos acerca de la literatura neogriega, tanto de su historia como de su situación actual, gracias a los seminarios de Historia de la Literatura Neogriega y a los encuentros con los escritores, y gracias también a que he tenido la posibilidad de comprar libros o sacarlos de bibliotecas.
En primer lugar, y aunque este asunto no tenga relación directa con la Fundación, quisiera mencionar las clases del Centro de Enseñanza de Griego de la Universidad de Atenas. A pesar de que nuestra clase pertenecía al nivel llamado por ellos «C1-C2», la materia que hemos visto, sobre todo durante la primera mitad del curso, era de un nivel bastante bajo que no creo que equivalga al nivel superior de griego. Además, los exámenes de mayo de nuestra clase eran del nivel B2, es decir, no hay una clase que prepare a los alumnos para el C1 o el C2 de los exámenes oficiales, que era del que queríamos examinarnos nosotros.
En segundo lugar, con respecto a las clases de la Fundación, en líneas generales me encuentro bastante satisfecha con ellas, los profesores y los contenidos vistos. Sin embargo, quizá las horas que dedicamos a estas clases sean demasiado pocas; propondría que fueran una vez a la semana y no cada dos, para que dé tiempo a ver más materia (o la misma, pero con más tranquilidad). Asimismo, recomiendo
encarecidamente que se realice algún tipo de control, bien al final del curso o
bien de manera periódica, no solo de la asistencia a las clases sino también de
su concienzudo seguimiento y aprendizaje. De este modo, a mi parecer, se
evitaría que haya alumnos que se dediquen únicamente a viajar por Grecia y a
sus países de origen durante todo el año con el dinero ajeno y asistan a las
clases (cuando asisten) sin siquiera un bolígrafo para tomar notas.
Las clases de Teoría de la Traducción, aunque este ha sido mi objeto de estudio en la universidad durante cuatro años, me han parecido muy interesantes, pues la profesora no se centra exclusivamente en la traductología y en clases teóricas, sino que nos trae ejemplos reales y problemas traductológicos para que tratemos juntos las posibles soluciones, y en alguna ocasión nos ha traído también a algún traductor profesional o profesor de traducción para que nos hablen sobre su experiencia. En resumen, mi impresión es que se trata de una gran profesional, tanto en el terreno traductológico como en el didáctico.
Las clases de Historia de la Literatura Neogriega, desde el punto de vista de alguien que ha estudiado Traducción e Interpretación y tiene conocimientos muy limitados sobre la literatura neogriega, han resultado bastante interesantes y útiles para ampliar estos conocimientos, como mencioné más arriba. Pero opino que la profesora debería calcular mejor la materia y el número de clases para que dé tiempo a ver los últimos contenidos; tal vez debería dedicar menos clases a Cavafis, ya que se trata del literato más conocido y todos conocemos en menor o mayor medida su obra. Por lo demás, considero que estas clases han supuesto una muy buena oportunidad para cubrir el vacío filológico que dejó mi formación en Traducción, y acerca de la profesora debo decir que claramente domina su objeto de estudio y le gusta su trabajo, lo cual se refleja en su modo de dar las clases.
Con respecto a los seminarios con los escritores, en primer lugar he de decir que antes de hacer este programa no había participado nunca en una actividad así, y en general me ha dejado una buena impresión. Se nota que también este profesor ha estudiado mucho y que en cada clase trata de transmitirnos sus conocimientos acerca de los diferentes temas que surgen. Diría que quizá los libros que hemos leído durante el curso eran algo parecidos, es decir, presentaban un estilo y unos temas similares; podríamos haber leído libros de otro tipo, otras historias diferentes.
Por último, en cuanto al trabajo con el tutor, mis impresiones no son demasiado buenas. Para empezar, se trata de alguien que es conocido como traductor (entre muchos otros oficios) pero que no tiene publicada ninguna traducción (a excepción del libro Lirio y serpiente, que el propio autor [Nicos Casandsakis] rechazó años después de escribirlo y que no es nada representativo de su estilo ni del conjunto de su obra. Pero es muy breve. Y se publicó hace ahora dos años, cuando él ya tenía fama como traductor desde hace bastante tiempo). Ello me hace preguntarme si él es el más adecuado para corrregir traducciones ajenas. Por otro lado, también queda claro que no traduce cuando sostiene que el traductor debe algunas veces modificar el estilo o el registro del original para que quede en español un texto mejor que el griego. Este es el primer y más importante principio de la traducción, quizá el único en el que todos los teóricos están de acuerdo: solo transmitimos, no cambiamos el mensaje. Y él, ya en mi primer texto, me animó a cambiar el registro de la narración, a hacerlo más oral, solo porque era una narración dentro de la intervención de un personaje, aunque él mismo admitió que en griego no había oralidad por ninguna parte.
Además, no creo que su modo de corregir mis traducciones fuera el más correcto: al principio, cuando iba a sus clases del Instituto Cervantes, me propuso que nos quedásemos los dos después de la clase a ver mi texto. Yo le leía la traducción en español y a la vez él miraba el original en griego, y de vez en cuando me hacía alguna obervación. Pero no me pedía ver cómo había escrito esto, cómo había transcrito al alfabeto latino aquello, no me preguntaba por qué había traducido tal cosa de una y no de otra manera… Ni tampoco me pedía los textos en ambas lenguas para compararlos en su casa tranquilamente y quedar otro día para decirme qué había encontrado; simplemente así, a ojo, de lo que escuchaba en el momento. Y yo, claro está, no voy a decirle cómo hacer el trabajo por el que cobra.
La razón de que no haya dicho nada de esto antes es precisamente que se trata de él: si iba diciendo esto a él mismo o a alguien de la Fundación, seguramente no habría cambiado su forma de corregir corregir ni habría aceptado
tan directa crítica hacia su eminente persona. Claro está, no me considero
ninguna autoridad, pero sí es cierto que tengo bastantes referencias acerca de cómo va la corrección/comentario didáctico de traducciones. En mi opinión, una queja mía solo habría servido para que nuestros encuentros a partir de entonces fueran aún más tensos.
